پارک علم و فناوری

 

«مرکز رشد» به عنوان معادل فارسی کلمه  (Incubator)انتخاب شده است و دلیل انتخاب آن، نقشی است که مراکز رشد در حمایت از شرکت های نو پا به عهده می گیرند تا این شرکت ها، به شرکت های رشدیافته تبدیل شوند. کلمه ی (Incubator)، نام دستگاهی است که با ایجاد شرایط مناسب، زمینه ی ادامه حیات نوزادان نارس پس از تولد را فراهم می‌کند. در ادبيات كارآفريني، مراکز رشد در زمره ی زيرساخت‌هاي فني قرار مي‌گيرند و نهادها يا چارچوب هايي هستند كه براي پرورش يا ايجاد كسب و كارهاي كوچك تاسيس مي‌شوند. این مراکز، یکی از ابزارهای رشد اقتصادی است که به منظور حمایت از کارآفرینان تحصیل‌کرده تاسیس می‌شود و با ارایه ی امکانات و تسهیلات عمومی، زمینه ی پا گرفتن شرکت‌های جدید را فراهم می‌کند. استفاده از مراکز رشد، امروزه به عنوان یکی از ابزارهای پذیرفته شده برای تبدیل خلاقیت‌ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات قابل ارایه به بازار و توسعه کارآفرینی محسوب می‌شود.
در واقع مراکز رشد ارایه دهنده فضا، خدمات حمايتي و تجهيزات مشترك براي شركت هاي كارآفرين هستند تا بتوانند كارآفرينان و شركت هاي كوچك را در ايجاد و توسعه ی موسسات خود ياري نمايند. تاسیس اولین مرکز رشد جهان به سال ۱۹۵۹ میلادی در نیویورک برمی‌گردد. در این سال، ژوزف مانسکو، تاجر آمریکایی، با خرید یک ساختمان بزرگ قدیمی تصمیم داشت آن را پس از تعمیر، به یک مستاجر اجاره دهد، اما متوجه شد که ساختمان مزبور بزرگ‌تر از آن است که یک مستاجر به تنهایی از عهده ی هزینه‌های آن برآید. لذا تصمیم گرفت که آن را به مستاجران متعددی اجاره دهد تا بتواند از این طریق درآمدزایی نماید. مانسکو بعد از یک سال، ۲۰ تا ۳۰ مستاجر داشت که حدودا ده هزار متر مربع از فضای مجموعه را اجاره نموده بودند. این مرکز هنوز هم فعال است و با نام مرکز صنعتی باتاویا (Batavia) شناخته می‌شود و حدودا هزار نفر در آن مشغول به کار هستند. امروزه بیش از ۳۰۰۰ مرکز رشد در سراسر دنیا وجود دارد که بیشتر آن ها در کشورهای آمریکا و ژاپن مستقر هستند.
آن گونه كه در اسناد سازمان جهاني مالكيت فكري ذکر شده است، مراكز رشد، طرح هايي مبتني بر نوآوري هستند كه از كادر مديريتي كوچكي تشكيل شده و داراي مكان فيزيكي و تسهيلات مشترك هستند. این مراکز، معمولا" در كنار يك مركز تحقيقاتي يا دانشگاهي كه خدمات پشتيباني (اعم از فني يا غيرفني) را براي تبديل (يا پرورش) يك نوآوري يا يك اختراع به يك شركت صنعتي ارایه مي‌كند، تاسيس مي‌شوند. در سراسر جهان، اين نكته پذيرفته شده است كه مراكز رشد، ابزارهاي مطمئني براي تبديل نوآوري ها و دستاوردهاي تحقيقاتي به محصولات و نيز ترغيب كارآفريني و توسعه ی فناورانه هستند. بر طبق تحقیقات به عمل آمده، 80 درصد شرکت های کوچک در سه سال اول شکست می خورند در صورتی که 80 درصد شرکت های کوچک مستقر در مراکز رشد، به موفقیت دست می یابند. انكوباتورها در ايران «مركز رشد» نامیده می شوند، حال آن كه در كشورهاي عربي آنها را «حاضنه» و گاه «محضنه» مي نامند.

 

انواع مراکز رشد


1- مرکز رشد صنعتی:
این مراکز رشد را اغلب نهادهای دولتی و یا مراکز غیرانتفاعی به منظور حمایت از کارفرمایان تاسیس می‌کنند.


2- مرکز رشد دانشگاهی:
 این گروه از مراکز رشد به منظور تسهیل استفاده ی تجاری از دانش فنی و حقوق مالکیت معنوی تاسیس می‌شوند و امکان استفاده از امکانات دانشگاهی مانند آزمایشگاه، کارگاه و کتابخانه را فراهم می‌کنند. این مراکز همچنین امکان استفاده از نظرات و مشاوره ی تخصصی اعضای هیات علمی دانشگاه را نیز فراهم می‌آورند. این مراکز بوسیله   دانشگاه هایی که می خواهند نقش کارآفرینانه ی مستقیم در تولید و گسترش دانش فناورانه و علمی باشند ایجاد می شود و از پتانسیل دانشگاه، برای فعالیت های توسعه اقتصادی استفاده می کنند و از طریق هدایت تحقیقات به اختراعات، حق الامتیاز (پتنت) و اکتشافات و ایده های زایشی دانشگاهیان و انتقال فناوری، نقش مهمی در ارتقا ی اقتصاد محلی دارند و با پرورش شرکت های جدید دانش بنیان، امکان سرعت بخشیدن به تجاری سازی فناوری را ممکن می سازنند. تفاوت آن ها با مراکز نوآوری کسب و کار، تاکید بیشتر روی انتقال دانش علمی و فناورانه از دانشگاه ها به شرکت ها است.

3- مرکز رشد مجازی:
 این گروه از مراکز رشد معمولا" دارای فضای فیزیکی خاصی نیستند و امکاناتی به غیر از فضای اداری را ارایه می‌دهند. این مرکز، سازمانی است مجازی و مبتنی بر وب که برخی از خدمات مراکز رشد حقیقی، همچون خدمات مشاوره‌ای، معرفی روش‌های تامین مالی، برخی خدمات اطلاع‌رسانی و غیره را از طریق اینترنت، بدون در نظر گرفتن مرزهای زمانی و مکانی در اختیار مشتریان خود قرار می دهد. با توجه به تعریف بالا، مرکز رشد مجازی چیزی به جز یک دروازه اطلاعاتی که از طریق اینترنت اقدام به ارایه ی خدمات به مشتریان می نماید، نیست. با توجه به قابلیت های متصور و موجود در فناوری اطلاعات و ارتباطات، ویژگی‌های زیر از مرکز رشد مجازی انتظار می‌رود:

    در هم شکستن محدودیت‌های زمانی و مکانی ارایه ی خدمات
    امکان پوشش دادن مناطق دوردست، بدون نیاز به مراجعه ی حضوری
    استفاده از انواع شبیه سازی‌های مجازی و هزینه ی پایین آن در مقایسه با دنیای واقعی
    استفاده از منابع مشترک
    قابلیت انطباق‌پذیری و انعطاف‌پذیری بالا
    امکان استفاده از تجربیات و آموزش‌های موجود در این زمینه در سطح جهان
    قابلیت شبیه‌سازی نتایج


با توجه به شرایط فعلی کشور، ایجاد یک مرکز رشد مجازی فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان مکملی بر دیگر انواع مراکز رشد، یک ضرورت است؛ زیرا این نوع مرکز رشد، محدودیت های مکانی را شامل نمی شود و انعطاف پذیری و گستره ی عملکرد وسیع تری نسبت به سایر مراکز رشد فناوری ارتباطات و اطلاعات دارد. اشتغال زایی و فراگیری در سطح کشوری و بین المللی، جلوگیری از فرار نخبگان و توسعه ی صنایع کوچک و متوسط فناور، از مهم ترین دستاوردهای این نوع مرکز رشد است. عمومیت و فراگیری بازار این نوع مرکز که ناشی از مجازی بودن و وسعت طیف مکانی آن است، موجب می شود که در بسترهای فرهنگی کشور نیز شاهد تغییر و رشدی قابل توجه باشیم. به این منظور، باید تا جای ممکن این طیف عملکرد، محدود نبوده و تا حد امکان، وابستگی دولتی نداشته باشد و تنها از حمایت های دولت بهره مند شود.

4- مرکز رشد بین‌المللی:
 به طور معمول، این طبقه از مراکز رشد دارای مجموعه ی کاملی از سرویس‌های پشتیبانی برای پیشرفت فعالیت‌های تجاری هستند و تمرکز آن ها بیشتر بر روی صادرات است. این مراکز رشد با دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی در ارتباط هستند. یکی از ویژگی های منحصر به فرد این گروه، ایجاد شبکه‌ای از مراکز رشد در محدوده ی مربوط به خود است. مرکز بین المللی رشد قشم، تنها مرکز بین المللی کشور است که برای تجاری سازی یافته های پژوهشی، بازاریابی بین المللی یافته ها و صادرات، خدمات پشتیبانی ارایه می کند. این مرکز با دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، سرمایه گذاران داخلی و   بین المللی در ارتباط است.

 

جاذبه های مراکز رشد

    کم شدن هزینه ها
    در دسترس بودن خدمات مورد نیاز
    اطمینان بیشتر از موفقیت با استفاده از مشاوره ها و آموزش ها
    استفاده از اعتبار مرکز رشد در برقراری ارتباطات و عقد قراردادها
    هم افزایی شرکت ها با یکدیگر
    وجود فضای مناسب کاری
    برقراری ارتباط با صنایع، دستگاه های اجرایی و دانشگاهی
    امکان استفاده از اعتبارات یارانه ای دولتی
    امکان جذب پروژه های تحقیقاتی دولتی


اهداف مراکز رشد
اهداف عمده ی مراکز رشد را می‌توان به صورت ذیل دسته بندی نمود:
          الف - کمک به جذب بیشتر کارآموزان و فارغ التحصیلان دانشگاهی در بازار کار و ایجاد شغل.
          ب - ایجاد واحدهای صنعتی کوچک و متوسط فنی و تخصصی که بتوانند در بازار کار رقابت‌پذیر باشند.
          ج - نوسازی، انتقال فناوری و استفاده از اکتشافات علمی جدید.
          د - افزایش بازدهی نیروی کار بالقوه و استفاده ی بهینه از این سرمایه ی عظیم ملی.


در کنار این اهداف، مراکز رشد اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کنند که از آن جمله می توان دستیابی به رشد اقتصادی منطقه،  تنوع اقتصاد و سرمایه‌گذاران، کمک به زنان، مهاجران یا اقلیت‌ ها اشاره نمود.

 

خدمات مراکز رشد
شاخص ترين مزيت استقرار موسسات فناور و هسته هاي پژوهشي در مركز رشد، بهره برداري از شرايط تجميع و هم افزايي پژوهشي در مجاورت ساير پژوهشگران و امكان حضور در فضايي ميان رشته اي و ميان بخشي است. به علاوه با توجه به تدارك زيرساخت هاي ضروري و با ارزش افزوده در محيط پارك و مراكز رشد امكان ارایه خدمات پشتيباني تخصصي و عمومي به منظور كاهش هزينه ها و ميزان ريسك فعاليت بر اساس تعرفه اي مصوب نيز پيش بيني شده است.
روند تغییرات خدمات قابل ارایه در مراکز رشد طی نسل های مختلف به صورت ذیل می باشد:  

    نسل اول مراکز رشد (دهه ی 80 میلادی): تامین فضای فیزیکی با قیمت مناسب و خدمات و تجهیزات مشترک برای شرکت های نو پا
    نسل دوم مراکز رشد (دهه ی 90 میلادی): خدمات نسل اول همراه با ارایه ی خدمات مشاوره ای و مالی
    نسل سوم مراکز رشد (سال های اخیر): با تاکید بر روی هدف های کلان و ارتباطات بین المللی و بینش آینده نگرانه

 

به طور کلی، مراکز رشد خدمات متعددی را به شرکت‌های پذیرفته شده ارایه می‌دهند؛ این خدمات را می‌توان بدین ترتیب برشمرد:

    خدمات عمومی و دفتری: خط تلفن، نمابر، اینترنت، اتاق مذاکره و کنفرانس، منشی و کارهای دفتری، رایانه، دبیرخانه، نظافت و ...
    خدمات اداری و اجرایی: وام‌ها و تسهیلات دولتی، شبکه، کمک‌های مالیاتی، اجاره‌بها و ...
    خدمات تجهیزاتی و تسهیلاتی: فضای اداری، پارکینگ، تجهیزات اداری و دفتری، منابع آزمایشگاهی، تجهیزات کارگاهی و ...
    خدمات فنی و تخصصی: مشاوره ی مالی و بازاریابی، مشاوره ی حقوقی و مدیریتی، دوره‌های آموزشی، دسترسی به منابع مالی و ...

آغاز پیدایش مراکز رشد و پارک ها در ایران به دهه ی 1360 بر می گردد. از حدود 30 سال پیش، اشتیاق برای ایجاد پارک ها، شهرک ها و مراکز رشد به صورت نمایی افزایش یافته و در حال حاضر، بیش از 70 پروژه به نام پارک فناوری، شهرک فناوری، شهرک علمی و تحقیقاتی، پارک علم و فناوری، مراکز رشد و غیره تعریف شده است. از اواخر دهه ی 1360، ایده ی پارك‌ها و مراكز رشد شكل گرفته و در سال 1372 شكل‌گیری شهرك علمی تحقیقاتی اصفهان آغاز شد كه در سال 1376، اعلا‌م موجودیت نمود. در سال 1380، نخستین مركز رشد در شهرك علمی تحقیقاتی اصفهان به صورت رسمی و تحت عنوان مركز رشد فناوری غدیر راه‌اندازی شد كه بعدها به مركز رشد جامع فناوري تبدیل گرديد. متولیان مراکز رشد در کشور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت صنایع و معادن، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، دانشگاه ها و استانداری ها می باشند. مجوز تاسيس مراكز رشد فناوري توسط وزارت علوم صادر می شود. تا اوایل سال 1390، بیش از 70 مرکز رشد تاسیس شده و تعداد آن ها رو به افزایش است.
 نگاهی به آمار اشتغال و سرمايه در مراكز رشد كشور، نشان می دهد كه مراكز رشد مي توانند به عنوان تعامل گر صنعت و دانشگاه و در كاربردي نمودن دستاوردهاي فارغ التحصيلان دانشگاهي و نيز باروري عملكرد كارآفرينان و واحدهاي تحقيق و توسعه، كمك بزرگی در دست يابي به توسعه ی اقتصادی مبتني بر دانايي در كشور باشند.

منابع:

    www.Iestp.ir
    www.vista.ir
    www.wikipedia.org
    www.uast.ac.ir
    www.uast.ac.ir/fanavari/roshd/default.aspx
    http://pi.tums.ac.ir/history.html
    ماهنامه زیست فناوری- شماره 13- خرداد ماه 1389
    پارک های علمی و مراکز رشد- محمد حسین نامجویان