پارک علم و فناوری

با توجه تحول ساختاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر اساس ماده 99 قانون برنامه سوم توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور و تغییر نام و ماموریت آن پارک­ های علم و فناوری تاسیس و راه­ اندازی شدند. گسترش و راه‌اندازی پارک های علم و فناوری تابعه وزارت علوم و به تبع آن گسترش فعالیت‌های جاری و عمرانی پارک­ ها و حجم موضوعات قابل طرح در هیات امناء به تدریج ضرورت تفکیک هیات امنای فناوری را در گام نخست به دو و نهایتاً پنج منطقه در کشور در دستور کار دفتر هیات امناء در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت. و با استناد به ماده 5 قانون تشکیل هیات های امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی مورخ 23/12/67 شورای عالی انقلاب فرهنگی طی حکمی به شماره 69063/و در تاریخ 14/5/1392 مسئولیت کلیه فعالیت‌های مربوط به دبیرخانه کمیسیون دائمی و هیات امنای منطقه سه فناوری کشور به پارک علم و فناوری استان سمنان محول و جناب آقای دکتر سیّد محمّد اسماعیل جلالی رئیس پارک علم و فناوری استان سمنان به عنوان دبیر هیات امناء و کمیسیون دائمی منطقه سه فناوری کشور منصوب شد. و دبیرخانه هیات امنا و کمیسیون دائمی در حوزه ریاست پارک تشکیل و راه‌اندازی شد.

تاريخچه هيات امناي دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي و پژوهشي و فناوری

مقدمه

به استناد بند «الف» ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و در ادامه آن بند «ب» ماده 20 برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب 15/10/1389و ماده 10 قانون اهداف، وظايف و تشكيلات وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي و تحقيقاتي داراي شخصيت حقوقي مستقل هستند و برابر ضوابط و آيين‌نامه‌هاي خاص مالي- معاملاتي، اداري، استخدامي و تشکيلاتي که به تصويب هيات امنا و تاييد وزير مي‌رسد، اداره مي‌شوند.

تاريخچه

در شرایط حاضر نقش محوري دانشگاه‌ها در تولید علم و توسعه کشور انکارناپذیر بوده، در چشم‌انداز بیست‌ساله نیز انتظارات بسیار گسترده­اي از دانشگاه‌ها وجود دارد. دانشگاه‌ها مکلفند همسو با گسترش روزافزون علوم و فنون و تکنولوژي­ هاي جدید و پیشرفته در جهان و با توجه به نیاز کشور، نیروي انسانی متدین و متبحر، بانشاط و فعال، بالنده و متفکر با توجه به نیاز کشور تربیت کنند، علاوه بر آن به تولید علم و به­ ویژه علم بومی همت گمارند. بنابراین اداره امور دانشگاه‌ها به­ عنوان مغز متفکر جامعه باید قوانین و مقرراتی با ویژگی­ هاي متفاوت از سایر دستگاه­ ها داشته باشد. قانون تشکیل هیات امنا به همین منظور در شوراي عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده و تا حد زیادي اختیارات ویژه­اي به دانشگاه داده است. اما به‌دلیل نهادینه نشدن این تفکر در سایر دستگاه­‌ها مشکلاتی را برای استفاده مطلوب از قانون مذکور فراهم آورده است.

تصویب ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه و ماده 20 برنامه پنجساله توسعه راه را براي اداره امور دانشگاه با ویژگی­ هاي فوق هموار نموده است، لیکن باید تلاش گسترده­‌اي برای عملیاتی شدن این ماده قانونی با حفظ رعایت سیاست­‌ها و قوانین وزارت متبوع صورت پذیرد.

از تاسیس اولین مؤسسه آموزش عالی در ایران حدود 107 سال و از تشکیل اولین هیات امنا حدود 42 سال می‌گذرد. در زیر به تاریخچه هیات امنا در قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخته می­ شود.

الف ) هیات امنا قبل از انقلاب اسلامی:

از سال 1340 یعنی قبل از تاسیس وزارت علوم و آموزش عالی زمزمه­ هاي هیات­هاي امنا دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی به صورت­ها و ترکیبات متفاوت و پراکنده به گوش می­ رسید. از جمله درسال 1339 در اساسنامه دانشگاه ملی سابق (شهید دکتر بهشتی) هیات امنا به­ عنوان رکن اصلی دانشگاه به تصویب رسید. اما دانشگاه شیراز براساس قانون تاسیس دانشگاه مصوب سال 1342 هـ .ش جز اولین دانشگاه­ هایی بود که داراي هیات امنا گردید. سپس دانشگاه صنعتی شریف در سال 1344 هیات امنا خود را تشکیل داد.

سرانجام در سال 1346 دانشگاه تهران نیز داراي هیات امنا گردید. در اسفندماه 1350 قانون هیات­ هاي امنا موسسات عالی علمی و دولتی از تصویب مجلسین وقت گذشت، که پایه و اساس آن قانون تشکیل و اختیارات هیات امنا دانشگاه تهران بود. طبق آن هیات­ هاي امنا دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی با رعایت قانون تاسیس وزارت علوم و آموزش عالی به صورت یکنواخت و هماهنگ تشکیل می­ شد. اعضاي هیات امنا مرکب از وزیر علوم و آموزش عالی یا نماینده تام‌الاختیار وي، 8 نفر از شخصیت­ هاي محلی و کشوري که بتوانند نقش مؤثري در توسعه موسسه مربوط داشته باشند، بودند. ضمناً در موسسات آموزش عالی خارج از پایتخت، استاندار مربوط نیز عضویت داشت.

در موسسات علمی وابسته به وزارتخانه­ ها و سازمان‌های دیگر وزیر یا مسوول مربوط علاوه بر وزیر علوم به اقتضا سمت خود ریاست و یا عضویت هیات امنا را داشتند. روساي موسسات عالی علمی بدون حق راي در جلسات شرکت داشتند. وزارت علوم و آموزش عالی می­ توانست مقررات این قانون را در صورت اقتضا در هر یک از موسسات عالی پژوهشی دولتی دیگر و یا موسسات عالی علمی دیگري که به نحوي از انحا از کمک دولت استفاده می‌نمودند، به اجرا بگذارد. براساس اصلاحیه­ ی قانون هیات امنا مصوب سال 1350 که در مردادماه 1353 به تصویب رسید، وزارت علوم و آموزش عالی مکلف گردید، براي هر یک از دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی و موسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی هیات امنایی با ترکیب وزیر علوم و آموزش عالی یا نماینده تام‌الاختیار او، وزیر، مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه یا نماینده تام‌الاختیار او، دبیر شوراي مرکزي دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، 4 تن از شخصیت­ هاي بصیر و مطلع که نقش موثري در توسعه­ ی موسسه مربوطه داشته باشند، تشکیل دهد. در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی خارج از پایتخت استاندار و رییس انجمن شهر مربوط نیز عضو هیات امنا بودند. در موسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به سایر وزارتخانه­ ها و موسسات دولتی وزیر یا مسوول دولتی نیز به اقتضاي سمت خود ریاست یا عضویت هیات را داشتند. روساي دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی بدون حق راي در جلسات شرکت داشتند.

به صورت خلاصه می­توان تاریخچه هیات امنای دانشگاه‌ها در قبل از انقلاب را به صورت زیر خلاصه نمود:

هيات امنا، براي اولين بار در ايران در اساسنامه دانشگاه شهيد بهشتي (ملي سابق) مصوب 1339 به عنوان ركن اول دانشگاه مطرح شد. اما دانشگاه­ هایی كه به ترتيب داراي هيات امنا شدند عبارت‌اند بودند از:

1. دانشگاه شيراز (پهلوي سابق) اولين دانشگاهي بود كه داراي هيات امنا شد. براساس قانون تاسيس اين دانشگاه كه در آذرماه سال 1342 به تصويب رسيد، هيات امنا نماينده قانوني دانشگاه بود و كليه امور علمي، فني، آموزشي، مالي، اداري و استخدامي دانشگاه نيز زير نظر آن اداره مي‌شد. اعضاي هيات امنا عبارت بودند از: وزير دربار، وزير فرهنگ، رئيس دانشگاه، استاندار فارس، مدیرعامل سازمان برنامه، مدیرعامل شركت ملي نفت ايران و عده‌اي بين 9 تا 15 نفر از شخصیت‌های ذيصلاح فرهنگي و اقتصادي و ارباب صنايع كشور كه با پيشنهاد وزارتين دربار و فرهنگ و تصويب شاه براي مدت 6 ماه انتخاب مي‌شده‌اند. رياست هيات امنا با وزير دربار و در غياب وي با وزير فرهنگ بوده است.
2. هیات امنای دانشگاه صنعتي شريف كه در 18/10/1344 به تصويب رسيد. اعضاي هيات امنا عبارت بودند از: وزراي دربار، فرهنگ و هنر، آموزش و پرورش، اقتصاد، نيابت توليت و 25 نفر ديگر
3.  دانشگاه تهران كه در تیرماه 1346 قانون هيات امناي آن به تصويب مجلسين رسيد. اعضاي هيات امنای دانشگاه تهران به موجب قانون مذكور عبارت بودند: نخست‌وزیر، وزير دربار، وزير آموزش و پرورش، وزير دارايي، مدیرعامل شركت ملي نفت ايران، رئيس دانشگاه تهران، مدیرعامل سازمان برنامه، دبير كل سازمان امور اداري و استخدامي كشور، 7 نفر از شخصیت‌های فرهنگي و دانشگاهي و اقتصادي كشور با پيشنهاد وزير آموزش و پرورش و تصويب هيات دولت رياست هيات امنا با نخست‌وزیر بود.

ب ) هیات امنای دانشگاه بعد از انقلاب اسلامی

پس از پیروزي شکوهمند انقلاب اسلامی در کشور در اسفند سال 57 تمامی هیات­ هاي امنا دانشگاه‌ها به استناد لایحه قانونی مربوطه منحل گردید. لیکن براي جلوگیري از رکود اداره‌­ی امور دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی هیاتی مرکب از وزیر علوم و آموزش عالی، وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه و وزیر طرح­ هاي انقلاب تشکیل و تصمیم­ گیري در کلیه موارد فوق را به­ عهده گرفت. آن هیات بعدها به هیات سه نفره جانشین هیات امنا معروف گشت که متشکل از وزیر علوم و آموزش عالی و رئیس سازمان برنامه و بودجه یا نمایندگان تام­ الاختیار آنان و آقاي دکتر یدالله سحابی (عضویت با نام) بود.

هیات سه نفره فوق‌الذکر از اسفند سال 57 تا پایان سال 69 طی سی و نه جلسه تلاش نمود تا درباره مسایل و مشکلات مالی، اداري، استخدامی و سازمانی دانشگاه‌ها در چهارچوب قوانین و مقررات مربوطه تصمیم­ گیری­هاي لازم را به­ عمل آورند.

هیات سه نفره مزبور فعالیت­ هاي خود را از طریق کمیته­ هاي کارشناسی اداري، مالی و بررسی و تجدیدنظر و تدوین قوانین، آیین­ نامه استخدامی پیگیري و سازماندهی کرده بودند. با گسترش کمی آموزش عالی و تاسیس دانشگاه‌ها و دانشکده­ هاي مختلف در اقصی نقاط کشور و همچنین افزایش شمار دانشجویان و توجه به پژوهش در سطوح بنیادي و کاربردي و توسعه­ اي و افزایش نیازها و خواسته­ ها و سایر عوامل موجب گردید اندیشه احیا و شکل­ گیري مجدد هیات امنا دانشگاه‌ها باهدف اعطاي استقلال بیشتر در خط مشی­ گذاري و تصمیم­ گیري بروز نماید. مسوولان عالی‌رتبه‌ی وزارت فرهنگ و آموزش عالی بر آن شدند تا قانون تشکیل هیات­ هاي امنا دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی، را تنظیم نمایند و نهایتاً در جلسات 181 و 183 مورخ 23/12/1367 شوراي عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و مقرر گردید مواد 8، 9 و 10 آن طی لایحه­ ای برای تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم شود. و بر اساس آن هريك از وزارتخانه‌هاي فرهنگ و آموزش عالي و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي براي دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي و پژوهشي وابسته به خود مي‌توانند هيات امنائي با تركيب ذيل تشكيل دهند.

الف- وزير

ب- رئيس موسسه

ج- 4تا 6 تن از شخصیت‌های علمي و فرهنگي و يا اجتماعي محلي و كشوري كه نقش موثري در توسعه و پيشرفت موسسه مربوط داشته باشند.

د- وزير و يا نماينده وزير برنامه و بودجه

لازم به ذکر است تا پایان سال 69 به رغم تصویب قانون تشکیل هیات­هاي امنا مذکور در سال 67 به موجب ماده 11 آن کماکان هیات سه نفره جانشین هیات امنا به فعالیت خود ادامه داد. در بهمن‌ماه سال 69 قانون نحوه انجام امور مالی و معاملاتی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی به تصویب مجلس شوراي اسلامی رسید که در تاریخ 26/10/1369 شوراي نگهبان آن را تایید نمود.

تشکیل پارک­ های علم و فناوری

با توجه به ایجاد تحولات ساختاری در وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری و به استناد نامه شماره 6863/و مورخ 29/5/1381 آن وزارت، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به مرکزیت استان­ ها به پارک علم و فنّاوری استان تبدیل شدند. در همین راستا، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران طی نامه شماره 5747/100 مورخ 25/12/1381 منفک شدن و استقلال کلیه امور مالی و اداری پارک­ استان سمنان را از آن سازمان اعلام داشت.

در مرحله نخست، پارک ­های علم و فناوری زیر نظر هیات امنای سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران قرار داشتند و در سال 1383 با تشکیل هیات امنای منطقه یک فناوری دارای هیات امنای مستقل شدند و با توجه به گسترش سطح فعالیت پارک­ های علم و فناوری در سال 1388 هیات امنای پارک­ ها به دو منطقه تقدیم شد و نهایتاً در سال 1391 تعداد مناطق فناوری و هیات­ های امنای مربوطه به 5 منطقه تقسیم ­بندی شد.